Dziedziczenie ustawowe — kto ma prawo do spadku, jaka jest kolejność dziedziczenia?

O dziedziczeniu na podstawie przepisów prawa mówi najczęściej, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu. Jednak w niektórych przypadkach nawet sporządzenie ostatniej woli nie gwarantuje, że ostateczne rozrządzenie majątkiem nie nastąpi na podstawie przepisów prawa.

Dziedziczenie ustawowe, jak sama nazwa wskazuje, odbywa się na podstawie ustawy. Dokładniej chodzi o gałąź prawa cywilnego zawartą w Kodeksie cywilnym, która reguluje przejście praw i obowiązków majątkowych po śmierci ich właściciela. Przepisy prawa spadkowego, ze względu na swój przedmiot regulacji, mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Instytucja dziedziczenia ustawowego została ustanowiona w art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego. Przepisy spadkowe stanowią nie tylko o kolejności spadkobierców do nabycia majątku po zmarłym, ale również o częściach udziałów, jakie im przysługują.

Odpowiedź na to pytanie znajduje się w art. 926 § 2 Kodeksu cywilnego, który brzmi:

Oznacza to, że zawsze prymat w postępowaniu spadkowym będzie miała ostatnia wola zmarłego wyrażona w ważnym testamencie. Do dziedziczenia na podstawie ustawy dochodzi, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu lub została skutecznie podważona jego ważność.

Na mocy ustawy w pierwszej kolejności do spadku powołani są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Co do zasady dziedziczą oni w częściach równych, jednak część małżonka nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom w częściach równych.

Druga grupa spadkowa to małżonek i rodzice zmarłego. Dzieje się tak w momencie, gdy spadkodawca nie miał dzieci lub brak jest jego zstępnych powołanych do udziału w spadku. W sytuacji, gdy żaden z rodziców zmarłego nie dożył otwarcia spadku, prawo do dziedziczenia przechodzi na rodzeństwo spadkodawcy. Rodzeństwo wraz z małżonkiem tworzy trzecią grupę spadkową.

Jeśli żaden z grupy powyższych krewnych zmarłego nie dożył otwarcia spadku, prawo dziedziczenia przechodzi na dziadków spadkodawcy, czyli czwartą grupę spadkową. Kolejną, piątą grupę spadkową, tworzą pasierbowie zmarłego. W przypadku, gdy również oni nie dożyli otwarcia spadku, prawo dziedziczenia przechodzi na ostatnią, szóstą grupę spadkową, którą tworzy Skarb Państwa oraz gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.