Wyrzucasz to na śmietnik? Możesz dostać nawet 5000 zł kary

Elektrośmieci to znacznie więcej niż stare telewizory i zardzewiałe lodówki. To także popsute telefony, żarówki, baterie, wagi kuchenne czy czujniki dymu. We wszystkich tych elektrośmieciach znajdują się substancje, takie jak freon, rtęć, bor, azbest czy kadm. Jeśli trafią na wysypisko, mogą zatruć okoliczne powietrze, glebę i wody gruntowe. W ten sposób stają się bezpośrednim zagrożeniem dla ludzi i zwierząt, dlatego właściwe zarządzanie elektrośmieciami ma kluczowe znaczenie.

Niezmiernie ważne są także kwestie finansowe. Z tony elektronicznych płytek drukowanych można odzyskać cenne metale:

• 800 g srebra;
• 150 g złota;
• 50 g palladu.

To znaczący zasób surowców wtórnych. Niemniej jednak, wyniki badań prowadzonych na terenie UE wskazują, że tylko niewielka część zużytego sprzętu jest poddawana recyklingowi - mniej niż 40%. Ta praktyka obniża dostępność cennych surowców niezbędnych do produkcji nowych urządzeń. Podstawy ekonomii mówią, że im czegoś mniej na rynku, tym wyższa będzie tego cena.

W perspektywie globalnej, według szacunków ONZ w 2022 roku wytworzono ponad 24 miliony tony drobnych elektrośmieci. To ogromna ilość odpadów elektronicznych, która wymaga właściwego zarządzania, która stale rośnie. W ciągu niecałej dekady ilość urządzeń elektronicznych w domach podwoiła się, a elektrośmieci mają największy przyrost spośród wszystkich kategorii odpadów.

Elektrośmieci obejmują różnorodne kategorie urządzeń, które mogą zawierać komponenty szkodliwe dla środowiska i zdrowia ludzi. Aktualny podział wygląda następująco:

• Sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury (chłodziarki, zamrażarki, sprzęt klimatyzacyjny);
• Ekrany, monitory i sprzęt zawierający ekrany o powierzchni większej niż 100 mm (² laptopy, notebooki, monitory, telewizory, ramki cyfrowe);
• Lampy (lampy fluorescencyjne, wysokoprężne lampy wyładowcze, niskoprężne lampy sodowe, diody LED);
• Sprzęt wielkogabarytowy - którykolwiek z wymiarów przekracza 50 cm (pralki, zmywarki, płyty indukcyjne, panele fotowoltaiczne);
• Sprzęt małogabarytowy - żaden z wymiarów nie przekracza 50 cm (kuchenki mikrofalowe, odkurzacze, żelazka, mniejsze głośniki, zegarki)
• Małogabarytowy sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny - żaden z wymiarów nie przekracza 50 cm (telefony komórkowe, drukarki, komputery osobiste (stacje robocze bez monitora), routery, nawigacje GPS).

Nowy podział obejmujący 6 grup obowiązuje od 2018 roku, wcześniej wyróżniano aż 10 podtypów elektroodpadów (np. zabawki, sprzęt relaksacyjny i sportowy).

Wyrzucenie elektrośmieci w miejscu do tego nieprzeznaczonym jest w polskim prawie wykroczeniem. Wrzucenie zepsutego sprzętu do złego kontenera np. na odpady zmieszane jest zagrożone taką samą karą jak wykorzystanie zwykłego kosza ulicznego czy po prostu porzucenie ich na chodniku lub w lesie.

Zgodnie z art 96. Ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym  "kto wbrew zakazowi określonemu w art. 34 umieszcza zużyty sprzęt łącznie z innymi odpadami, podlega karze grzywny." Artykuł 34 zakazuje umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami. 

Z kolei art. 98 kwalifikuje taki czyn, jako wykroczenie. Kara grzywny zgodnie z treścią art. 24 Kodeksu wykroczeń, jest wymierzana w wysokości od 20 złotych do 5000 złotych.

5000 zł to maksymalny wymiar kary, którym zagrożone są tylko wyjątkowo bezczelne próby pozbywania się elektrośmieci w dużych ilościach. Warto jednak pamiętać, że nawet 1/5 tej sumy może okazać się dotkliwa w miesięcznym rozliczeniu - tym bardziej, że bardzo łatwo można jej uniknąć.

Najłatwiej pozbyć się elektrośmieci o małych gabarytach. Żarówki i baterie bardzo często można zostawić w pojemnikach wystawianych w supermarketach, szkołach i urzędach. Większym problemem nie będzie też sprzęt, którego żaden wymiar nie przekracza 25 cm - czyli wszystkie telefony, tablety, GPS-y itd. Zgodnie z prawem musi je przyjąć każdy sklep o powierzchni ponad 400 m², który sprzedaje elektronikę dla gospodarstw domowych.

Większy sprzęt najłatwiej oddać do punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK), w każdej gminie powinien być przynajmniej jeden. Zwykle przynajmniej raz w roku odpowiednie służby prowadzą odbiór wielkogabarytowych elektrośmieci bezpośrednio z domów i mieszkań. Najbardziej nieporęczne elektroodpady - lodówki, pralki czy zmywarki najlepiej oddać przy zakupie nowych. Większość sklepów oferuje odbiór starego sprzętu za darmo. 

W niektórych gminach bezpłatny odbiór elektrośmieci można też zamówić telefonicznie. Aby sprawdzić zasady obowiązujące w poszczególnych gminach najlepiej skorzystać z wyszukiwarki na jednej ze stron Ministerstwa Klimatu (na dole, po prawej stronie).