Słyszymy o nich coraz częściej. Dlaczego niedźwiedzie nie zapadają w sen zimowy?

Jest taka dziecięca zabawa, w czasie której dzieci wyśpiewują "Stary niedźwiedź mocno śpi... My się go boimy, na palcach chodzimy... Jak się zbudzi, to nas zje". W czasie zabawy osoba, która została niedźwiedziem, zostaje wyrwana z zimowego snu i łapie kolejną — wówczas ona zostaje niedźwiedziem.

W zabawie tej tkwi prawda. Wbrew powszechnemu przekonaniu, niedźwiedzie nie przesypiają bowiem głębokim snem całej zimy, lecz czasem zasypiają, budzą się i znów zasypiają. Coraz częstsze anomalie pogodowe wybudzają je też czasem ze snu zbyt wcześnie, przez co nie mogą znaleźć pożywienia i głodują. Zagrożeniem dla spokoju niedźwiedzi może być też człowiek. Co warto wiedzieć o tych fascynujących zwierzętach?

Sen zimowy, znany też jako gawrowanie, spowalnia metabolizm o około 70%, dzięki czemu pozwala oszczędzić energię. Niedźwiedź w czasie snu obniża temperaturę ciała, zmniejsza liczbę oddechów i uderzeń serca. Przygotowując się do gawrowania, niedźwiedzie najpierw gromadzą pokarm i tkankę tłuszczową — podczas spania samce tracą bowiem blisko 1/5 masy ciała, a samice nawet 40%. Gawra, czyli miejsce zimowania niedźwiedzi, jest raczej niewielkie, ale zabezpiecza przed wiatrem i opadami. Może to być na przykład dziupla dużego drzewa czy dół w ziemi.

Sen niedźwiedzi może trwać od 3,5 do nawet 7,5 miesiąca, jednak są one przygotowane do ewentualnej pobudki i natychmiastowego opuszczenia kryjówki. Tak naprawdę niedźwiedzie nie śpią, lecz hibernują. Przypomina to bardziej ludzką drzemkę. Niektóre zresztą w ogóle mogą nie zapaść w zimowy sen. Spośród wszystkich gatunków robią to tylko trzy: niedźwiedź himalajski, brunatny i czarny. W Polsce występuje wyłącznie niedźwiedź brunatny.

Czytaj też: "Leśny Zorro" grasuje w polskich lasach. Lasy Państwowe pokazały zdjęcie 

Niedźwiedzie potrafią błyskawicznie wybudzić się z zimowego snu. Przez cały czas pozostają bowiem czujne, by szybko zareagować w razie zagrożenia. Mogą zbudzić je hałasujący turyści, zbyt wczesne ocieplenie, ale też konieczność zaopiekowania się młodymi. Fascynujące jest bowiem i to, że samice w czasie hibernacji mogą urodzić młode. Jeśli ktoś zbliży się do ich gawry, mogą zaatakować.

Przedwczesne wybudzenie niedźwiedzicy ze snu stanowi śmiertelne zagrożenie dla małych niedźwiadków, którym jest ciepło w gawrze tylko dzięki ciepłu płynącemu z jej ciała. Matka i dzieci powinny wyjść na zewnątrz dopiero wiosną, gdy temperatura będzie już odpowiednia.

W sen zimowy nie zapadają jednak wszystkie niedźwiedzie - te, które są chore, doznały jakiegoś urazu lub niedostatecznie przygotowały się do hibernacji, dużą część zimy spędzają na poszukiwaniu pożywienia. Pod wpływem głodu mogą się nawet zbliżyć do ludzkich osad.